Praca z dzieckiem nieśmiałym.

Tekst: Edyta Witasik - psycholog

Kto z nas nie doświadczył nieśmiałości w swoim życiu? W różnych okresach rozwoju możemy znaleźć odpowiedź na to pytanie. Przypomnij sobie, gdy byłeś małym dzieckiem i czułeś się onieśmielony zarówno w kontaktach z obcymi ludźmi jak i znajomymi np. sąsiadami, których dobrze znałeś. Często naciski rodziców np. ?powiedziesz dzień dobry? przynosiły odwrotny skutek. Zamiast zachęcać do otwarcia na innych sprawiały, że jeszcze bardziej się wstydziłeś i wycofywałeś. Nie zawsze też garnąłeś się do występów publicznych np. nie chciałeś wystąpić w teatrzyku przedszkolnym. Czy było w tym coś złego? To zależy jak odbierali to twoi rodzice. Jeśli przepraszali za twoje zachowanie to znaczy, że dla nich stanowiło to problem. A tym samym ty również wstydziłeś się swojego zachowania.

Jest wiele sytuacji w życiu, w których czujemy się skrępowani i zawstydzeni. Nie ma w tym nic dziwnego ani niepokojącego. Nieśmiałość ujawnia się najczęściej w nowych sytuacjach, gdy spotykamy się z czymś nieznanym i nie bardzo wiemy co z tego wyniknie. Obcy ludzie często wpływają na nas deprymująco, bo czujemy się przez nich oceniani. A nam zależy na pozytywnej opinii innych. Wszyscy doświadczają nieśmiałości, ale niektórzy odczuwają ją jako coś wyniszczającego.

Jeśli jesteś rodzicem nieśmiałego dziecka, to na pewno martwisz się, czy poradzi ono sobie w życiu pełnym wielu trudnych wyzwań. Boisz się, że zawsze będzie miało pod górkę. Wolałbyś, aby twoje dziecko miało ?siłę przebicia?, która w dzisiejszych czasach daje większą szansę na odnoszenie sukcesów. Widzisz, że twoje dziecko nie jest szczęśliwe, brak mu typowej dla tego wieku radości i spontaniczności. W jego życiu dominują trudne emocje takie jak: lęk, poczucie niższości, niechęć, rozczarowanie. Chciałbyś, aby twoje dziecko mogło się cieszyć życiem i radzić sobie z trudnościami. Dlatego pomóż mu, a nie wzmacniaj w nim poczucia bezradności i niemocy w stosunkach z innymi. Nie staraj się na siłę zmienić dziecka, ale zaakceptuj je takim jakie jest. Tylko wtedy będzie czuło twoje wsparcie i płynącą z niego siłę, służącą pokonywaniu trudności.

Jeśli w twojej klasie jest nieśmiały uczeń, to wiesz jak trudno zmotywować go do działania. Zapytany spuszcza głowę i milczy. Na pewno zastanawiasz się, co powinieneś zrobić, aby mu pomóc. Staraj się wczuć w jego sytuację, przypominając sobie swoje podobne problemy z okresu szkolnego. Przecież nie zawsze tak dobrze radziłeś sobie w sytuacjach, gdy musiałeś odpowiadać przed całą klasą. Wtedy jeszcze nie byłeś autorytetem w swojej dziedzinie i sam byłeś oceniany zarówno przez nauczyciela jak i kolegów z klasy. Czy zdarzało ci się nie odpowiedzieć na pytanie nauczyciela i czułeś się zawstydzony z tego powodu? Jeśli tak, to na pewno lepiej zrozumiesz co przeżywa nieśmiały uczeń w szkole.

Nieśmiałość jest bardziej powszechna wśród dzieci w wieku szkolnym niż wśród dorosłych. Dlaczego? Wynika to z faktu, że wielu z nas potrafiło przezwyciężyć swoją dziecięcą nieśmiałość. Nie znaczy jednak, że jest to przypadłość jedynie wieku dziecięcego. Jest wielu dorosłych, którzy pozostają nieśmiali do końca życia. I nie ma różnic płciowych w tym zakresie. Tak samo dużo kobiet jak i mężczyzn ma problemy z nieśmiałością.

Czym jest nieśmiałość?

Nieśmiałość jest różnie określana i definiowana.

Zgodnie z jedną z definicji to stan psychiczny, w którym obecne są charakterystyczne elementy na płaszczyźnie emocjonalnej, motywacyjnej, poznawczej lub behawioralnej, pojawiający się w sytuacji, gdy jednostka jest lub wyobraża sobie bycie ocenianą przez innych.

Inne rozumienie nieśmiałości mówi o doświadczaniu skrępowania i zahamowań w sytuacjach interpersonalnych w stopniu utrudniającym dążenie do osobistych celów lub trudności w byciu w kontakcie z osobami, które człowiek spotyka.

W takim ujęciu nieśmiałość ujawnia się w sytuacjach kontaktu społecznego, gdy dziecko ma wykonać pewne czynności w obecności innych ludzi. Jest zespołem dłużej lub krócej trwających objawów odczuwanych subiektywnie jako stan niepewności, niepokoju, zawstydzenia w kontaktach z innymi.

Nieśmiałość może być również rozumiana jako: lękliwość społeczna, zbytnia samokontrola, utrata zaufania do siebie, lęk przed odrzuceniem, nadmierne skupienie się na sobie, niepewność siebie i swoich działań w nawiązywaniu kontaktów społecznych, częste peszenie się, trudności w funkcjonowaniu w grupie, negatywny obraz siebie. Jak widzisz wszystko to utrudnia dziecku codzienne funkcjonowanie.

Objawy nieśmiałości można zaobserwować w różnych sferach.

Dzieci nieśmiałe przyjmują postawy oparte na negatywnym myśleniu o sobie lub sytuacji i o innych. Towarzyszy im strach przed negatywną oceną i ?wyjściem na głupka? wobec innych. Mają tendencje do zamartwiania się i rozmyślania nad sytuacjami, są skłonne do perfekcjonizmu. Dlatego też łatwo o błędy. Często obwiniają się za niepowodzenia w kontaktach z innymi. Brak im pewności siebie i mają poczucie własnej słabości, któremu towarzyszy podświadome przekonanie o potędze innych. Nie potrafią właściwie oceniać sytuacji, przez co obawiają się naturalnych zdarzeń i ich konsekwencji.

W zakresie emocji dziecku nieśmiałemu towarzyszy wstydliwość i zażenowanie. Dotyczy to zarówno kontaktów z dorosłymi jak i rówieśnikami. Częsty smutek i lęk odbiera radość życia i chęć do działania. Może to prowadzić nawet do depresji. Nie umiejąc nawiązywać relacji z innymi dziecko skazuje się na samotność, a poczucie odrzucenia nie opuszcza go nawet w towarzystwie innych.

Charakterystyczne jest również zachowanie dziecka nieśmiałego. Jest ono zahamowane i bierne oraz unika sytuacji wymagających jakiejkolwiek aktywności. Mówi cicho, często jąka się, zacina i wykazuje inne kłopoty z mową. Można zaobserwować różne nerwowe ruchy, ograniczoną gestykulację i mowę ciała.

Jakby tego było mało to występują również nieprzyjemne objawy fizjologiczne. Należą do nich: przyspieszone bicie serca, czerwienienie się, suchość w ustach, pocenie się, drżenie rąk lub innych części ciała, zawroty głowy, nudności, ściskanie w żołądku.

Najtrudniejszym problemem do pokonania w przezwyciężeniu nieśmiałości jest to, że większość jej objawów (np. brak kontaktu wzrokowego, postawa ciała, zachowania wskazujące na brak pewności siebie, lęk, ściskanie w żołądku) jest kontrolowana przez układ nerwowy, a tylko w niewielkim stopniu przez świadomość. W każdej chwili wysyłamy do innych mnóstwo sygnałów o naszym stanie wewnętrznym. Prawie wszystkie z nich są nieświadome. Dotyczy to właśnie obserwowalnych objawów nieśmiałości. Dlatego trudno jest zmienić coś, o czym nawet nie wiemy, że robimy. Pamiętaj o tym, gdy będziesz miał ochotę znowu wytknąć dziecku nieśmiałość.

Na osobowość dziecka nieśmiałego składają się:

  • wysokie standardy ?ja idealnego? tj. wyobrażeń o tym ?jaki powinienem być?,
  • świadomość znacznej rozbieżności negatywnej między ?ja realnym? tj. wyobrażeniem o tym ?jaki jestem? a ?ja idealnym?,
  • niska samoocena w wyniku porównywania ?ja realnego? z ?ja idealnym,
  • niskie oczekiwania w stosunku do siebie,
  • poczucie własnej nieadekwatności do ideałów osobowych, wymagań stawianych sobie i akceptowanych standardów społecznych,
  • spostrzeganie innych ludzi jako nosicieli tych wysokich ideałów osobowych, wymagań i standardów społecznych oraz wynikający stąd lęk przed negatywną oceną przez innych,
  • poczucie zagrożenia osobistego w sytuacjach kontaktów społecznych z innymi ludźmi,
  • nastawienie na zagrożenie społeczne ? utrwalona gotowość do reagowania lękiem na wszelkie sygnały i zagrożenia w sytuacjach kontaktu z innymi ludźmi.

Takie uwarunkowania osobowościowe skazują nieśmiałe dziecko na wiele problemów, z którymi inni mogą się nie zetknąć. Wpływa również na to jak są one odbierane prze otoczenie. Brak zaangażowania nieśmiałych dzieci często budzi złość dorosłych, a ich przewrażliwienie zniechęca do nich rówieśników.

Zastanawiasz się skąd się bierze nieśmiałość i jakie są jej przyczyn.

Nie ma jednej teorii, która wyjaśniałaby genezę nieśmiałości. Jedni upatrują jej w braku przyswojenia sobie przez człowieka umiejętności społecznych, inni w biologicznym podłożu, a jeszcze inni w wewnętrznych uwarunkowaniach jednostki. Akcentuje się również wpływ czynników środowiskowych. Myślę, że wszystkie te czynniki mają istotne znaczenie w powstawaniu problemu nieśmiałości. Dlatego spróbuję je bliżej scharakteryzować.

Uwarunkowania osobowościowe.

Wcześniej przedstawiłam osobowość dziecka nieśmiałego. Właśnie z niej wynika tendencja do przewidywania osobistego zagrożenia w sytuacjach społecznych kontaktów. U takiego dziecka rodzi się oczekiwanie negatywnej oceny ze strony innych. Spostrzega innych ludzi jako posiadających ?idealne cechy? i dlatego porównanie z nimi powoduje negatywną samooceną i brak wiary we własne możliwości. A takie nastawienie do siebie odbiera zdolność do działania i aktywności. Jednocześnie stale czuje się gorsze od innych i źle przez nich oceniane.

Uwarunkowania biologiczne.

Niewątpliwie ważne jest wyposażenie biologiczne każdego człowieka. Odporność i jakość układu nerwowego determinuje możliwość radzenia sobie z napięciem, niepokojem i lękiem. W przypadku dzieci nieśmiałych występuje ?słaby? typ systemu nerwowego. Przeważają procesy hamowania nad procesami pobudzania, co wpływa na brak odporności na silne bodźce. Stąd też bierze się nadwrażliwość emocjonalna. Nieśmiałości mogą sprzyjać takie cechy jak: uczuciowość, wrażliwość, skłonność do zamykania się w sobie. Ludzie nieśmiali załamują się pod wpływem przeciwności losu, w każdej sytuacji dostrzegają jej negatywne aspekty. Charakteryzują się lękliwością, biernością i skłonnością do samotności. Nie oznacza to jednak, że nieśmiałość jest dziedziczona jak cechy fizyczne. Jeżeli rodzic jest osobą nieśmiałą to nie wyklucza wystąpienia u jego dziecka cech przywódczych. Chociaż najczęściej dzieci nieśmiałych rodziców też są nieśmiałe. Jednak wynika to bardziej z modelowania postaw niż dziedziczenia tego problemu.

Uwarunkowania środowiskowe.

U podstaw nieśmiałości leży specyficzny obraz własnej osoby, co wpływa na to, jak dziecko funkcjonuje w świecie. Wynika to z jego doświadczeń życiowych. Stąd tak duże znaczenie ma środowisko, w którym dziecko zdobywa te doświadczenia czyli środowisko rodzinne oraz środowisko szkolne. Niewątpliwie dominującą rolę odgrywa wychowanie w rodzinie. To właśnie tam dzieci zdobywają swoje pierwsze i najważniejsze doświadczenia życiowe. To, co dzieci wynoszą z domu, w jakim otoczeniu wzrastają kształtuje ich charakter i ma odbicie w postrzeganiu świata i innych ludzi. Doświadczenia z dzieciństwa mają odzwierciedlenie w tym, jak wygląda dorosłe życie człowieka.

Czynniki środowiska rodzinnego.

Rodzice często nieświadomie stawiają dziecku wygórowane wymagania. Dotyczy to zarówno ich wyników w nauce jak i sposobu radzenia sobie w różnych sytuacjach. Czy nie chciałbyś, żeby twoje dziecko było dobrym uczniem i przynosiło ze szkoły same pozytywne oceny? Chciałbyś być z niego dumny. Dlaczego nie miałoby być tym, kogo stawia się za wzór innym? Zastanów się, czy na pewno jest w stanie sprostać twoim oczekiwaniom. Czy jego możliwości pozwalają mu na osiąganie oczekiwanych przez ciebie wyników w nauce? Czy to, że nie zawsze potrafi upomnieć się o swoje i nie ma ?siły przebicia? to naprawdę powód do tego, żeby się mu dokuczać? Jeśli będziesz od dziecka wymagał zbyt wiele, to skazujesz je na częste niepowodzenia. W dziecku wyśmiewanym za błędy rodzi się lęk przed porażką, przejawiający się w nieśmiałych zachowaniach. Mimo najszczerszych chęci nie będzie ono w stanie zaspokoić twoich aspiracji. Zrodzi się w nim przekonanie, że jest do niczego i nawet jeśli się stara, to nie potrafi zrobić wielu rzeczy. A przecież twoja opinia na jego temat jest dla niego bardzo ważna. To ty jako pierwszy wpływasz na jego samoocenę i poczucie własnej wartości. Z drugiej strony, jeśli twoje wymagania wobec dziecka są zbyt niskie, to również będzie żyło w przekonaniu, że nic nie potrafi. Wtedy dziecko nie ma okazji, żeby zorientować się jakie są jego możliwości, nie wie czego potrafi dokonać. To ogranicza jego aktywność, przez co nie zdobywa różnych ważnych doświadczeń i nie mierzy się z problemami.

Liczne nakazy ?zrób to?- i zakazy ?nie rób tego?- to również droga do rozwijania nieśmiałości u dziecka. Wszelkie ograniczenia ze strony rodziców nie pozwalają dziecku na rozwijanie samodzielności. Jeśli ty jako rodzic cały czas mówisz mu co ma robić, a czego nie robić, to nie dziw się, że później nie potrafi nic zrobić samodzielnie.

Ważny jest również system egzekwowania wymagań. Nadmierne karanie budzi lęk i niechęć do podejmowania działań. Natomiast nadmierne nagradzanie nie motywuje do aktywności. Wtedy dziecko robi coś tylko dla nagrody. Należy więc znaleźć ?złoty środek?. Najważniejsza jest konsekwencja w postępowaniu z dzieckiem. Nie surowość kary, ale nieuchronność decyduje o jej skuteczności. Jeśli będziesz dziecko straszył karą, a później jej nie zastosujesz, to nauczy się, że kary można uniknąć. Jeśli obiecasz mu za coś nagrodę i nie dotrzymasz słowa, to wzbudzisz w nim poczucie krzywdy. Twój brak konsekwencji w postępowaniu wobec dziecka zburzy jego poczucie bezpieczeństwa. Nie będzie wiedziało czego może się spodziewać w związku ze swoim zachowaniem. Taki świat jest dla dziecka mało przewidywalny, a to budzi lęk i niepokój.

Wiemy, że to rodzice determinują postawy dzieci, narzucając im określone zachowania. To ty jako rodzic wdrażasz w życie swojego dziecka swój osobisty system wartości. To, w jaki sposób wyrażasz złość lub aprobatę wpływa na to, jak dziecko będzie sobie radziło z uczuciami w przyszłości. Czy będzie umiało wyrażać swoje uczucia wobec innych, czy też będzie się ich wstydziło? Czy poradzi sobie z trudnościami, czy przyjmie postawę uległą i podporządkowaną? To właśnie relacje z rodzicami są matrycą późniejszych kontaktów z ludźmi. Dzieci, które nie mają bliskiego związku emocjonalnego z rodzicami i nie czują się przez nich akceptowane, mają niskie poczucie własnej wartości. Nie potrafią spojrzeć na siebie w kategoriach niepowtarzalności i wyjątkowości. Czują się odrzucone, co skutkuje wycofaniem się i nieśmiałością. Jednak postawa nadopiekuńczości ze strony rodziców również może przyczynić się do powstania nieśmiałości u dzieci. To normalne, że chcesz zaspokoić wszystkie potrzeby swojego dziecka. Jesteś troskliwy i opiekuńczy, poświęcasz dziecku dużo czasu. Pamiętaj jednak, że we wszystkim należy zachować umiar i rozsądek! Poświęcanie zbyt wielkiej uwagi poczynaniom dziecka wzmaga w nim lęk i poczucie nieustannego kontrolowania. Dziecko nie czuje, że może pokierować daną sytuacją czy zachowaniem na swój własny sposób. To ?odbiera mu moc? i skutkuje brakiem pewności siebie. Postępując przesadnie troskliwie wobec dziecka, wyręczając go w wielu czynnościach uniemożliwiasz mu samodzielne działanie. Starając się usunąć wszelkie przeszkody na drodze dziecka odbierasz mu możliwość poradzenia sobie z trudnościami, które stanowią dla niego wyzwanie. Brak takich doświadczeń powoduje, że w sytuacji wymagającej aktywności dziecko wycofuje się, bo nie wie czy sobie poradzi. A przecież nie jesteś w stanie zmienić i dostosować świata zewnętrznego do twojego dziecka. Nie usuniesz wszystkich zagrożeń i problemów, z którymi może się spotkać. Przyjmij ten fakt i pozwól dziecku uczyć się radzenia sobie w trudnych sytuacji i samodzielnego rozwiązywania problemów.

Nieśmiałość kształtuje się w przypadkach ograniczenia aktywności dzieci i niedostatecznego treningu samodzielności w postępowaniu wychowawczym rodziców?.

Nie zapominajmy, że są przeciwności losu, na które dorośli nie mają wpływu. Są różne traumatyczne przeżycia, przed którymi nie jesteśmy w stanie uchronić dziecka. Każdy rodzic chciałby zapewnić dziecku jak najlepsze warunki życiowe i materialne. Ale czasami rodzice tracą pracę lub sami są mało zaradni życiowo i to odbija się na funkcjonowaniu dziecka. Jeśli rodzina jest w trudnej sytuacji materialnej , w domu jest bieda i brakuje na podstawowe potrzeby, to często uniemożliwia prawidłowy przebieg procesu wychowawczego. Dziecko pochodzące z ubogiej rodziny może spotkać się z brakiem akceptacji wśród rówieśników, może być wyśmiewane z powodu braku pewnych dóbr materialnych. Przez to czuje się gorsze i rodzi się w nim poczucie niższości wobec innych, co niewątpliwie może przyczyniać się do powstania nieśmiałości. W niektórych przypadkach zachowania nieśmiałe dzieci mogą być sygnałem alarmującym o poważnym kryzysie w środowisku rodzinnym. Warto więc czujnie obserwować nie tylko swoje dziecko ale i jego kolegów. Może to właśnie ty jako wrażliwy rodzic będziesz mógł pomóc innemu nieśmiałemu dziecku.

Kolejnym czynnikiem sprzyjającym nieśmiałości jest wymuszanie na dziecku publicznych wystąpień. Który rodzic nie chciałby, żeby inni podziwiali jego dziecko. Może tylko ten nieśmiały, który nie lubi zwracać na siebie uwagi. A ty lubisz słuchać jak chwalą talenty twojego dziecka? To jasne, że każdy rodzic chce być dumny ze swojego dziecka. Ale czy to musi się odbywać kosztem twojej pociechy? Nie każde dziecko lubi występować i dobrze się czuje na scenie. Jeśli twoje dziecko zbytnio się wstydzi, to nie serwuj mu kolejnych stresów. W ten sposób na pewno nie pokona lęku przed wystąpieniami publicznymi. Uszanuj dziecko i nie oczekuj, że to co tobie sprawia radość będzie również przyjemne dla twojego dziecka.

Czynniki środowiska szkolnego.

W szkole dziecko od wczesnych lat spędza dużo czasu. Tam też można zaobserwować jak radzi sobie w kontaktach z innymi. Jako nauczyciel sam wiesz, że zbyt liczne klasy uniemożliwiające ci dobre poznanie wszystkich dzieci. Jednocześnie ?przeładowany? program nauczania często nie pozwala ci na indywidualizację wymagań. Często trzeba ?gonić? z materiałem, bo z tego cię rozliczają zarówno przełożeni jak i rodzice. Wobec wszystkich dzieci stosujesz te same kryteria oceniania, bo przecież to zapewnia sprawiedliwość oceny. Jednak nie każde dziecko ma możliwości, żeby sprostać stawianym mu wymaganiom. Na tle zbyt wysokich wymagań u niektórych uczniów rodzi się niska samoocena i brak wiary w siebie. To nie pozwala im na dobre funkcjonowanie w klasie. Często przyczynia się do powstania u nich nieśmiałości. Są zespoły klasowe, w których nastawienie uczniów na osiąganie sukcesów jest tak duże, że zaczyna się tworzyć atmosfera niezdrowej rywalizacji. Ważne, abyś ty jako nauczyciel nie wzmacniał jej swoimi oczekiwaniami wobec uczniów. Jeśli jednak zauważysz w swojej kasie nieśmiałe dziecko, to ono na pewno nie będzie uczestniczyło w tej rywalizacji. Odpadnie w przedbiegach, bo przecież nic nie potrafi, nawet nie powie tego co wie na forum całej klasy. Nie zmuszaj więc go do takiego prezentowania swojej wiedzy lub pracy domowej, bo to tylko pogłębi jego nieśmiałość.

Nauczyciele często mają tendencje do krytykowania i porównywania uczniów z innymi: ?popatrz na Jasia, on zawsze ma odrobioną pracę domową?, ? bierz przykład z Krysi, ona zawsze wie o co pytam?. Często nie wynika to z ich złej woli, a raczej z próby zmobilizowania ucznia do większego wysiłku. Jednak najczęściej przyczynia się to do rozwijania w uczniach nieśmiałości. Nierzadkim zjawiskiem w szkole jest ?etykietowanie? uczniów. A wiemy, że jak do kogoś przylgnie jakaś ?łatka?, to trudno się jej pozbyć. Wtedy wszyscy zaczynają traktować takiego ucznia zgodnie z tym jak go określimy np. ?Olek to straszny łobuziak?, ?Ania jest bardzo nieśmiała?. Nauczyciele przekazując między sobą utrwalone opinie o dziecku, wytwarzają określone nastawienie do niego. Uniemożliwia mu to zmianę swojego zachowania, bo jest traktowany zgodnie z tym jaka ?idzie? za nim opinia. Rodzi się w dziecku przekonanie, że jest właśnie takie jak się o nim mówi i tak się zachowuje. Tak więc różne niewłaściwe postawy nauczycieli mogą przyczyniać się do rozwoju nieśmiałości u dzieci. Dlatego reaguj na wszelkie przejawy dyskryminowania uczniów przez innych nauczycieli. Uświadamiaj im jak duża jest ich rola w budowaniu samooceny ucznia i poczucia własnej wartości. Przecież nie chcą, aby ktoś stał się przez nich nieśmiały.

Jak nieśmiałość wpływa na funkcjonowanie dziecka? Skutki nieśmiałości.

Jeśli przyjąć za P.G. Zimbardo, że-? nieśmiałość to uświadomienie sobie przez jednostkę własnej niezdolności do podejmowania czynności wówczas, gdy chce ona i wie, jak ją wykonać?-, to od razu widzimy, jak wpływa ona na funkcjonowanie człowieka.

Osoby nieśmiałe nie wykazują inicjatywy w działaniu. Najczęściej są bierne i nie podejmują aktywności. Dlatego nieśmiałe dziecko ma problemy z włączeniem się w działania grupy, chociaż chciałoby w nich uczestniczyć. Będzie milczeć, nawet wtedy, gdy ktoś do niego mówi. Nie rozpoczyna rozmowy, nawet gdy ma coś ważnego do powiedzenia i chce to powiedzieć. W otoczeniu nieznanych osób wbije wzrok w ziemię. Nie zrobi nic, żeby nie zwracać na siebie uwagi. Wszystko to utrudnia dziecku kontakty z innymi. Dziecko nieśmiałe nie ma przyjaciół lub bardzo wąskie grono. Rzadko bywa w towarzystwie innych dzieci. Nie chodzi na urodziny i imprezy szkolne, więc nie integruje się z klasą. Unikając trudnych dla siebie sytuacji izoluje się, przez co bywa samotne. Nie są to działania celowe, tylko niemożność przezwyciężenia towarzyszącego mu lęku w kontaktów z innymi. Przez to też ma mniej doświadczeń społecznych i nie radzi sobie w różnych sytuacjach. Dzieci nieśmiałe mają trudności w zabieraniu głosu. Nie potrafią wyrażać swoich opinii i bronić własnego zdania, dlatego często inni się z nimi nie liczą. Są małomówne i odbierane są tak, jakby nic nie miały do powiedzenia. Nie prezentują swoich pomysłów, nawet jeśli mają na to ochotę, więc inni uważają, że nie potrafią nic wymyślić.

W szkole dziecko nieśmiałe ma trudności w przekazywaniu wyuczonego materiału w obecności rówieśników. Wezwane do odpowiedzi milczy lub mówi niewiele, myli się, zacina. Często mówi ?nie wiem? i sprawia wrażenie, jakby nie umiało, chociaż dobrze zna odpowiedź. Lepiej wypada w pracach pisemnych niż odpowiedziach ustnych Nigdy nie prosi nauczyciela o dodatkowe wyjaśnienia lub powtórzenie polecenia, nie zdaje pytań. Nie jest aktywne na lekcji, samo nie zgłasza się do odpowiedzi i nie podejmuje zadań z własnej inicjatywy. Nie chce brać udziału w występach i akademiach szkolnych. Niewątpliwie wszystko to sprawia, że nieśmiałe dziecko funkcjonuje w szkole poniżej swoich potencjalnych możliwości i osiąga słabsze wyniki w nauce.

Dziecko nieśmiałe stroni od kolegów, a w związkach koleżeńskich nie potrafi się sprzeciwiać. Najczęściej przyjmuje postawę uległą i podporządkowuje się inicjatywie większości. Nie umie wyrażać własnego zdania i obronić swoich poglądów. Dlatego inni słabo go znają, mało o nim wiedzą i nie dostrzegają jego mocnych stron i umiejętności.

Czy o nieśmiałości można powiedzieć coś dobrego?

Oczywiście. Nie demonizuj nieśmiałości swojego dziecka. To nie jest nieuleczalna choroba, tylko coś, co utrudnia mu życie. Jest dużo plusów nieśmiałości, tylko musisz je dostrzec i docenić! Wtedy twoje dziecko też może spojrzeć inaczej na swoją nieśmiałość i próbować ją przełamać.

Plusy wynikające z nieśmiałości:

  • Dzieci nieśmiałe są grzeczniejsze, spokojniejsze, mniej ruchliwe, bo nie lubią zwracać na siebie uwagi.
  • Rzadziej angażują się w zachowania ryzykowne, ponieważ dbają o to, co myślą o nich inni ludzie.
  • Nieśmiali są mniej narażeni na agresję ze strony innych ludzi, bo rzadziej wchodzą w interakcje z ludźmi w miejscach publicznych (nie zaczepiają, nie prowokują swoim zachowaniem, unikają konfrontacji).
  • Mają bogate życie wewnętrzne - wspaniałą wyobraźnię, są oczytani, mają różne umiejętności, które ćwiczą latami. Nie prowadzą bogatego życia towarzyskiego i mają więcej czasu dla siebie.
  • Ludzie nieśmiali są bardziej wrażliwi w kontaktach międzyludzkich - rzadziej ranią innych, popełniają mniej gaf, bo bardzo liczą się z innymi ludźmi.
  • Potrafią słuchać, bo nie lubią mówić o sobie, a chętnie słuchają. Mają duże zdolności wspierające i są cenieni jako oddani przyjaciele (mają niewielu przyjaciół, ale bardzo bliskich, dla których są w stanie się poświęcać).
  • Nieśmiali mają zwykle ?taryfę ulgową? - są lepiej traktowani, bo wywołują u innych odczucia opiekuńcze, a dzięki temu wzrasta tolerancja na ich dziwaczne zachowania.
  • Przeżywają mniej frustracji życiowych i rozczarowań, bo zwykle nie marzą o wielkich sukcesach i dlatego doświadczają mniej zawiści ze strony innych.
  • Ludzie nieśmiali są znakomitymi fachowcami w swej dziedzinie, ponieważ nie rozpraszają ich bodźce ze świata zewnętrznego. Są skupieni na tym, co robią, potrafią być bardzo dokładni i precyzyjni.

Jak widzisz nieśmiałość sama w sobie nie jest taka zła, pod warunkiem, że nie uniemożliwia człowiekowi spotykania ludzi, których chce spotykać ani robienia rzeczy, które chce robić.

To nie znaczy, ze nieśmiałe dziecko należy pozostawić samemu sobie. Możesz mu pomóc w stawianiu czoła światu, wspierając, podbudowując i ucząc nowych umiejętności.

Zanim jednak skupisz się na pomocy dziecku, upewnij się, czy rzeczywiście jest nieśmiałe, czy też jest wycofane z własnego wyboru. Niektóre dzieci są introwertywne i lubią być same. One nie potrzebują licznego grona przyjaciół i dobrze się czują w samotności.

Podjęcie działań wspierających ma sens tylko wtedy, gdy dziecko cierpi i chce się zmienić, bo nienawidzi swojej nieśmiałości.

Jak można pomóc nieśmiałemu dziecku-

Powinieneś stworzyć dziecku atmosferę bezpieczeństwa i akceptacji.

Ważne jest zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa i akceptacji w środowisku, w którym przebywa. Taką atmosferę możemy stworzyć jedynie poprzez zrozumienie jego problemów w różnych sytuacjach. Jeśli towarzyszy mu lęk związany z kontaktami z innymi, to nie zmuszajmy go do tych relacji na siłę. Nieśmiałe dziecko potrzebuje dużo wsparcia, akceptacji, wczucia się w towarzyszące mu emocje, a nie ośmieszania czy zawstydzania. Gdy dziecko odmawia wyjścia na podwórko, gdzie koledzy grają w piłkę, możesz zareagować np. tak: -Wiem, że się wstydzisz (boisz). Ja też czasem jestem zawstydzony (zaniepokojony), kiedy nie wiem, jak się zachować, a inni patrzą się na mnie z wyczekiwaniem-. W ten sposób pokazujesz dziecku, że je rozumiesz i pomagasz mu nazwać emocje oraz znaleźć sposoby radzenia sobie z nimi.

Unikaj przyczepiania dziecku ?etykietek?. Opisują jego nieśmiałe zachowanie, staraj się nazwać je inaczej. Zamiast powiedzieć: ?Ona jest taka nieśmiała, gdy kogoś nie zna?, lepiej powiedz: ?Ona potrzebuje czasu, żeby się dobrze bawić?. Nazwanie dziecka nieśmiałym działa jak samospełniająca się przepowiednia - dziecko myśli o sobie, że jest nieśmiałe i tak się właśnie zachowuje, nawet nie próbuje walczyć z tym określeniem.

W szkole warto zadbać o dobrą integrację zespołu klasowego. Ułatwi to dziecku, które ma problemy w nawiązywaniu kontaktów z innymi, lepszą adaptację do nowego środowiska. Ważne, aby dzieci miały okazję poznać się jak najlepiej, nie tylko jako uczniowie jednej klasy, ale również jako koledzy. Dzięki temu uda im się odnaleźć wiele wspólnych cech i zainteresowań. Im więcej ich łączy, tym chętniej później wspólnie podejmują różne działania. Jest wiele ćwiczeń integracyjnych, które można zastosować nawet podczas zwykłej lekcji.

Przykładowe ćwiczenia:

"Zapamiętywanie imion" - pierwsza osoba mówi swoje imię, następna powtarza imię poprzednika i dodaje swoje, każda kolejna powtarza imiona poprzedników od początku, a na końcu dodaje swoje imię i tak do ostatniej osoby. Później chętny z klasy może powtórzyć wszystkie imiona.

"Wzajemna prezentacja"- przynieś na zajęcia jakiś przedmiot np. kolorowy kamień. Dzieci podają sobie ten przedmiot po kolei. Każdy, kto go dostanie, przedstawia się i mówi od kogo dostał przedmiot i u kogo był on wcześniej.

"Co nas łączy"- dzieci w mniejszych grupach wypisują wszystkie cechy wspólne dla nich w tej grupie. Następnie każda grupa odczytuje listę cech na forum. Po odczytaniu wszystkiego klasa określa wspólne cechy dla wszystkich.

Trzeba rozwijać kompetencje społeczne i umiejętności interpersonalne dziecka.

Wiesz, że dziecko nieśmiałe ma problemy w zakresie nawiązywania kontaktu i utrzymywania relacji społecznych. Dlatego rozwijaj jego kompetencje społeczne i nauczy je podstawowych umiejętności komunikowania się z innymi. Pokaż dziecku różne sposoby otwierania i podtrzymywania rozmowy.

Zachęcaj dziecko do kontaktów, do mówienia, przyłączania się do grupy np. "powiedz dzień dobry", "przedstaw się". Rób to nawet wtedy, gdy szanse na to, że dziecko tak się zachowa są niewielkie. Jeśli dziecko nie chce nic powiedzieć, zachęć je do wykonania chociaż odpowiedniego gestu - "pomachaj pani na pożegnanie". Będzie to pierwszy krok w dobrym kierunku. Możesz tez uciec się do pewnego sposobu - powiedz coś do obcego dziecka, a następnie zapytaj własne, co sadzi na temat związany z rozmową. Nie naciskaj zbyt mocno nieśmiałego dziecka, bo jego opór tylko się powiększy.

Pomóż dziecku ćwiczyć "na sucho" kontakty z innymi ludźmi. Często dzieci nie wiedzą, co powiedzieć w określonej sytuacji np. gdy spotka kogoś nowego. Efektywnym sposobem ćwiczenia umiejętności społecznych jest np. odgrywanie scenek (w przypadku małych dzieci z kukiełkami). Ćwicz w domu te sytuacje, które są trudne dla dziecka np. uścisk ręki, patrzenie w oczy, rozmowy z innymi dziećmi i dorosłymi, przedstawianie się. W szkole również możesz

Stwarzaj dziecku okazje do spotykania się z nieznanymi osobami i sytuacjami. Im więcej ich będzie, tym szybciej obniży się poziom nieśmiałości twojego dziecka. Stopniowo zwiększaj ich liczbę i stopień trudności. Początkowo lepsze będą naturalne, nie zainscenizowane spotkania z ludźmi np. na spacerze, w sklepie, itp. Jeśli to możliwe daj dziecku najpierw czas na oswojenie się z nowym otoczeniem i osobami, zanim delikatnie popchniesz je do nawiązania kontaktu. Powinieneś powoli, stopniowo pomóc dziecku uzyskać pewność siebie w jednym nieznanym miejscu naraz. Schemat postępowania zawsze musi być taki sam: dziecko wielokrotnie odwiedza to określone miejsce, osobę i stopniowo zachowuje się coraz bardziej otwarcie. Zapoznawaj i oswajaj dziecko z tak dużą liczbą osób i warunków, jak to tylko jest możliwe. Niektóre wstydliwe dzieci są pewniejsze przy młodszych, dlatego często stykaj swoje dziecko z młodszymi dziećmi. Zapraszaj do domu nowych ludzi - na znanym gruncie dziecko jest bardziej pewne siebie.

Bądź przykładem dobrych zachowań społecznych dla swojego dziecka - modeluj pewność siebie w różnych sytuacjach społecznych. Dzieci uczą się zachowań społecznych poprzez obserwację i naśladowanie. Jeśli ty nigdy nie rozmawiasz przez telefon, na ulicy nie potrafisz zaczepić obcego człowieka, żeby o coś zapytać a w twoim domu nie ma prawie gości to nie licz na to, że twoje dziecko będzie śmiałe i będzie wiedziało co robić w takich sytuacjach. Dlatego pierwszy mów: "Dzień dobry" znajomym i przedstawiaj się. Bądź przyjazny dla ludzi, praw im komplementy. Pomagaj innym, gdy widzisz taką potrzebę. Rozmawiaj z rówieśnikami swojego dziecka, włączaj się do ich zabawy. Jeśli twoje dziecko nie będzie chciało rozmawiać lub bawić się to nie szkodzi. Na pewno zauważy ono, w jaki sposób włączyłeś się do zabawy i jak zareagowały na to dzieci. Jeśli twoje dziecko będzie zakłopotane i będzie chciało już pójść to okaż zrozumienie i przerwij zabawę w akceptowany sposób. Stale powtarzaj tego typu sytuacje i stopniowo wydłużaj czas ich trwania.

Ustal z dzieckiem program ośmielania zachowań i "mierz" postępy w tym zakresie. Wyznaczone cele powinny być realne do osiągnięcia i jednocześnie stanowić wyzwanie. Dla wielu nieśmiałych dzieci takim zadaniem jest wypowiedzenie każdego dnia przynajmniej jednego słowa do nowej osoby. Inne zadania mogą polegać na powiedzeniu czegoś do całej klasy, włączeniu się do zabawy z innym dzieckiem, zadaniu nauczycielowi pytania, itp. Możesz pomóc później ocenić dziecku czynione postępy w zakresie ośmielania się.

Nagradzaj dziecko za każde śmiałe zachowanie i chwal je za wszelkie, nawet niewielkie postępy w tym zakresie. Spodziewane nagrody mogą stanowić bardzo silną motywację. Gdy dziecko osiągnie cel wyznaczony na dany dzień pochwal je i uczcij sukces również w inny sposób - czymś specjalnym, rzadkim i upragnionym przez dziecko np. wyjście do kina. Pamiętaj jednak, żeby nagrody nie były zbyt duże, bo wtedy istnieje ryzyko, że dziecko będzie robiło coś tylko dla nagród.

Chwal dobre zachowania innych dzieci w obecności twojego dziecka np. "podobał mi się sposób, w jaki ten chłopiec podszedł do nas i zapytał o drogę".

Nauczyciel w szkole również może w bardzo prosty sposób pomóc nieśmiałemu uczniowi w nawiązywaniu kontaktów, szczególnie w nowych okolicznościach. Połącz w parę dziecko nieśmiałe z pewniejszym siebie. Ten wstydliwy, któremu uda się w tych warunkach zyskać nowego kolegę, czuje się znacznie bardziej komfortowo. Poproś dzieci, by dzisiejszego dnia bawiły się ze sobą a następnie porozmawiaj z nimi na temat ich zainteresowań lub upodobań. Daj dzieciom wspólne zdanie do wykonania.

Nie zapominaj o istnieniu w klasie dzieci nieśmiałych, ale też nie wyróżniaj ich tylko ze względu na tę właśnie cechę.

Daj nieśmiałemu uczniowi takie zdania do wykonania, do których sam by się nie zgłosił np. wytarcie tablicy, zamknięcie klasy po lekcjach i odniesienie klucza, rozdanie klasówek, zebranie informacji w klasie na jakiś temat - stopniując je w taki sposób, by umożliwić mu doświadczanie coraz większego poczucia kompetencji.

Stosuj metodę debaty, w której grupie uczniów przydzielisz rolę obrony bądź obalenia danego stanowiska. Włącz nieśmiałego ucznia w grupę, w której łatwiej mu będzie argumentować określone stanowisko.

Wprowadź na lekcji zwyczaj krótkiego zabierania głosu przez wszystkich uczniów. Dobrym sposobem na zapewnienie wszystkim dzieciom dostępu do wypowiedzi są "Niedokończone zdania".

Przykładowe ćwiczenie - rundka "Dokończ zdanie"- " każdy uczeń po kolei kończy zdanie rozpoczęte przez nauczyciela np. "Na dzisiejszej lekcji"-, "Moje ulubione zajęcie to"-, "Najbardziej lubię"-, "Najtrudniejsze było"?.

 

Ważne, aby budować adekwatną samoocenę dziecka, podnosić jego wiarę w siebie i poczucie własnej wartości.

Stawiając dziecku realne wymagania, możliwe do wykonania i dopasowane do jego możliwości, możesz kształtować jego poczucie własnej wartości.

Nauczycielu! Przygotuj zdania adekwatne do zasobów i indywidualnych możliwości poszczególnych uczniów. W ten sposób umożliwisz niedocenianemu i wycofanemu dziecku odnieść osobisty sukces oraz zyskać aprobatę rówieśników. Dzięki temu uwierzy we własne siły i możliwości. Poczucie odnoszenia sukcesów na gruncie szkolnym wpłynie również na podniesienie u dziecka poczucia własnej wartości, co zachęci je do dalszych starań.

Stwarzaj dziecku nieśmiałemu możliwość wykazania się swoimi umiejętnościami zarówno w domu jak i w szkole. Jest wiele rzeczy, które dziecko potrafi wykonać, ale brak wiary we własne możliwości nie pozwala mu na zaprezentowanie ich przed innymi. Doceniaj wszelkie starania dziecka związane z przełamaniem nieśmiałości, nawet jeśli nie zawsze będą widoczne ich efekty.

Opowiadaj dziecku o własnych doświadczeniach, uświadamiając je, ze nie tylko ono się wstydzi. Możesz przy tej okazji podpowiedzieć pewne sprawdzone sposoby radzenia sobie w takich sytuacjach. Kiedy twoje dziecko zaczyna się źle czuć z powodu swojej wstydliwości i staje się coraz mniej pewne siebie, a jego samoocena spada, wtedy porozmawiaj z nim o dobrze znanym ci uczuciu zawstydzenia w niektórych sytuacjach. Opowiedz o tym jak czułeś suchość w ustach i miałeś nogi jak z waty. Jest to szczególnie ważne, bo dzieci w pewnym wieku spostrzegają rodziców jako wszechmocnych i doskonałych. Twój przykład pozwoli dziecku spojrzeć na siebie bez niechęci i poczucia niższości. Jednocześnie masz okazję pokazać dziecku skuteczne sposoby radzenia sobie w określonej sytuacji.

Uświadom dziecku korzyści wynikające z przezwyciężania nieśmiałości. W ten sposób zachęcasz je do większego zaangażowania w takie działania. Znów bardzo przyda się własny przykład. Pokaż dziecku, że wychodząc do ludzi może mieć przyjaciół i odczuwać większą radość z życia, oraz cieszyć szkołą i tym co go spotyka.

Zachęcając nieśmiałego ucznia do wystąpień na forum klasy, w sytuacjach pozbawionych bezpośredniej oceny, uczysz go, że sytuacje społecznej ekspozycji nie muszą być przerażające. Możliwość wystąpienia i zaprezentowania się może również ujawnić niedostrzegane dotąd zalety ucznia. Zmniejszenie lęku przed wystąpieniem publicznym może w przyszłości zaowocować nawiązywaniem nowych kontaktów i znajomości. Stwarzanie sytuacji, w której wycofane dziecko odzyska poczucie własnej wartości jest również bardzo istotne dla innych uczniów. Dzięki temu mogą oni zrozumieć i nauczyć się zauważać problemy innych ludzi. Konfrontacja ze słabościami innych działa bardzo korzystnie na rozwój emocjonalny dzieci, bo pokazuje im, że mają wpływ na samopoczucie i sytuację innych. Uczy dzieci, jak zmieniać otaczający świat, żeby był przyjazny dla wszystkich. Dzięki temu uczniowie mogą spojrzeć z innej perspektywy również na swoją sytuację.

Przykładowe ćwiczenie:

"Moje mocne strony" - dzieci wypisują jak najwięcej swoich mocnych stron (to co potrafią, co im dobrze wychodzi, z czego są u siebie dumne). Później czytają na głos pięć wybranych.

Należy uczyć dziecko wyrażania uczuć i radzenia sobie ze stresem w sytuacjach społecznych.

Dziecko nieśmiałe ma problem z rozpoznawaniem uczuć i adekwatnym ich wyrażaniem. Dlatego przyda mu się twoja pomoc w radzeniu sobie z emocjami. Oczywiście należy okazywać dziecku wsparcie, gdy mu ciężko, ale warto pamiętać, że im więcej uwagi poświęcamy jakiemuś zachowaniu, tym bardziej je wzmacniamy. Wobec tego naucz je, że trudne uczucia takie jak: niepewność, lęk, obawa oraz porażki są źródłem naszej edukacji. Takie nauki należy wykorzystać do zmiany swojego postępowania. Dzieci nieśmiałe są zwykle bardzo krytyczne wobec siebie i innych. Dlatego pokazuj im, że ludzie nie muszą być idealni, żeby byli wartościowi. Im więcej wykazujesz wyrozumiałości w stosunku do innych, tym bardziej dzieci będą wyrozumiałe wobec siebie (a również ciebie).

Czytaj ze wstydliwym dzieckiem książki, których bohaterowie przezwyciężają swoją nieśmiałość. Analizując uczucia, jakie towarzyszyły bohaterowi książki w związku z jego nieśmiałością dziecko może się z nim identyfikować. Poznaje również konkretne sposoby poradzenia sobie z nią.

Ucz swoje dziecko identyfikowania i nazywania uczuć i oraz umiejętności mówienia o nich. Nieśmiałe dzieci uczą się radzić sobie z zakłopotaniem i lękiem poprzez zdobycie umiejętności nazywania tych uczuć i mówienia o nich. Nie wstydź się swoich uczuć i nie próbuj ich ukryć. Wtedy pokażesz dziecku, że uczucia są czymś, czego należy się wstydzić. A przecież nie mamy wpływu na to, co czujemy. Pokaż dziecku właściwe sposoby wyrażania swoich uczuć w relacjach z innymi.

Analizuj z dzieckiem jak wygląda człowiek, który przeżywa określone uczucia. Pomóż mu poznać niewerbalne sygnały tego, co czuje, żeby lepiej rozumiało siebie i innych ludzi. Kiedy dziecko zda sobie sprawę z tego, że inni widzą jak się czuje, to nie będzie próbowało tego ukryć.

Mów przy dziecku o tym co czujesz np. "przestraszyłeś mnie, skacząc na fotel", "jest mi smutno, kiedy widzę, że jesteś w złym humorze". Stosuj przy tym komunikaty "ja", które są skuteczniejsze, bo mówią o naszych uczuciach, a decyzję o zmianie zachowania pozostawiają osobie, do której się zwracamy. Najczęściej mamy tendencje do stosowania komunikatów "ty" np. "przestańcie", uspokójcie się-, "przez ciebie nie mogę nic zrobić", które oskarżają i prowokują do buntu, a nic nie mówią o naszych uczuciach.

 

Zanim nauczysz dziecko wyrażać uczucia, najpierw sam wykonaj następujące ćwiczenie:

 

 

Sytuacja

Pośrednia wypowiedź

"komunikat Ty"

Bezpośrednia wypowiedź

"komunikat Ja"

 

Ojciec chce czytać gazetę.

Dziecko wciąż wspina mu się na kolana. Ojciec jest gniewny.

 

"Nie wolno przeszkadzać komuś, kiedy czyta"

 
 

Matka sprząta odkurzaczem. Dziecko stale wyjmuje wtyczkę z kontaktu. Matka się śpieszy.

 

"Jesteś niegrzeczny"

 
 

Dziecko siada przy stole z bardzo brudnymi rękami i buzią.

"Taki duży chłopak i zupełnie nieodpowiedzialny. To mogłoby zdarzyć się tylko małemu dziecku"

 

 
 

Dziecko odwleka pójście wieczorem do łóżka. Rodzice chcieliby porozmawiać o swoich ważnych sprawach. Dziecko plącze się między nimi i uniemożliwia rozmowę.

 

"Już dawno powinieneś być w łóżku, dobrze o tym wiesz. Ty próbujesz nas zdenerwować. Teraz potrzebny ci jest sen."

 
 

Dziecko nie przestaje molestować żeby go rodzice zabrali do kina, ale od kilku dni nie sprzątało swojego pokoju, choć samo zgłosiło chęć wykonania tej pracy.

 

"Nie zasłużyłeś na to, żeby iść do kina skoro jesteś tak bezwzględnym egoistą."

 

 

Czy to było łatwe" Ty jesteś dorosły i masz więcej doświadczeń, ale"

Przykładowe ćwiczenia dla dzieci:

  • "Identyfikowanie uczuć" - dziecko rozpoznaje na obrazkach uczucia, które towarzyszą ich bohaterom.
  • "Wrzuć strach do kapelusza"- dzieci na małych kartkach wypisują czego najczęściej obawiają się w kontaktach z innymi. Później wrzucają kartki do kapelusza (torby). Nauczyciel odczytuje wszystkie po kolei. Zwraca uwagę na podobne obawy u różnych ludzi.
  • "Komunikat Ja" - przedstawiamy schemat wypowiedzi w formie komunikatu Ja:
  • "Ja czuję "(uczucie), kiedy Ty -(konkretne zachowanie drugiej osoby), ponieważ -(jaki wpływ ma na ciebie to zachowanie). Następnie dzieci wypełniają według tego schematu komunikaty Ja do podanych sytuacji:

 

 

Sytuacja

Pośrednia wypowiedź

"komunikat Ty"

Bezpośrednia wypowiedź

"komunikat Ja"

 

Twój przyjaciel nie odzywa się do ciebie.

 

Powiedz, o co ci chodzi.

 
 

Młodsza siostra przeszkadza ci w odrabianiu lekcji.

 

Wynoś się stąd.

 
 

Koleżanka bez twojej wiedzy przeczytała notatki w twoim

pamiętniku.

Jesteś świnią. Nie chcę z tobą rozmawiać.

 
 

Kolega nie chce ci pomóc w matematyce.

 

Nie to nie, łaski nie robisz.

 
 

Koleżanka często spóźnia się, już

kolejny raz czekasz na nią.

 

Dlaczego ty się wiecznie spóźniasz.

 

 

Zasady postępowania z dzieckiem nieśmiałym:

  • Akceptuj dziecko takim jakim jest - nie ?lecz" go na siłę z nieśmiałości
  • Stosuj technikę "małych kroczków" - powoli oswajaj z trudnymi sytuacjami
  • Uświadom dziecku, że nie tylko ono jest nieśmiałe
  • Ucz tolerancji dla własnych słabości
  • Gdy dziecko podejmuje nowe działania nagradzaj za starania a nie za efekty
  • Modeluj właściwe postawy - sam dawaj przykład dobrych zachowań
  • Unikaj etykietowania - np. "on jest nieśmiały"
  • Nie krytykuj, nie oceniaj przy innych
  • Nie ośmieszaj dziecka i nie zawstydzaj go
  • Wspieraj dziecko w sytuacjach dla niego trudnych
  • Zachęcaj do kontaktów z dziećmi, przyłączania się do grupy
  • Nagradzaj dziecko za każde śmiałe zachowanie
  • W nowych sytuacjach staraj się łączyć w parę dziecko nieśmiałe z pewniejszym siebie
  • Znajdź w otoczeniu śmiałe dziecko, które może być wzorcem do naśladowania
  • Oswajaj dziecko ze stresem w bezpiecznej sytuacji
  • Chwal dobre zachowania innych dzieci w obecności dziecka nieśmiałego
  • Ucz dziecko samodzielności i radzenia sobie z trudnościami
  • Naucz dziecko dobrze czuć się ze sobą w samotności
  • Zachęcaj dziecko do brania odpowiedzialności za innych
  • Pozwól dziecku na popełnianie błędów i naucz je radzić sobie z porażką

Polecana literatura:

  • Philip G. Zimbardo ?Nieśmiałość. Co to jest? Jak sobie z nią radzić?, PWN, W - wa 2007
  • M. Zabłocka "Przezwyciężanie nieśmiałości u dzieci", Scholar, W - wa 2008
  • J. Dobson "Jak budować poczucie własnej wartości w swoim dziecku"-, PWN, W - wa 1995
  • T. Gordon "Wychowanie bez porażek w szkole", Pax, W - wa 2002